Ορθόδοξο πνευματικό κέντρο από το 1054, η χερσόνησος του Άθω απολαμβάνει καθεστώς αυτονομίας από την εποχή του Βυζαντίου. Το «Άγιο Όρος», η είσοδος στο οποίο είναι απαγορευμένη σε γυναίκες, έχει επίσης αναγνωριστεί ως τοπίο με καλλιτεχνική αξία. Η διαρρύθμιση των μοναστηριών (συνολικά 20, όπου κατοικούν περίπου 1400 μοναχοί) έχει επηρεάσει μονές πολύ μακρινές (όπως αυτές της Ρωσίας) και η σχολή αγιογραφίας τους έχει επηρεάσει σημαντικά την ιστορία της ορθόδοξης τέχνης. Για να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα, γίνεται παρακάτω μια συνοπτική αναφορά στα μοναστήρια του Άθω, τα οποία παρουσιάζονται με τη σειρά ιεραρχίας που έχουν στη μοναστική πολιτεία της Χαλκιδικής.
Μεγίστης Λαύρας
Το 1ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (64 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στο νότιο άκρο της χερσονήσου, στους πρόποδες του όρους Άθω, και απέχει από τις Καρυές 7 ώρες πορεία. Παλαιότερες ονομασίες του ήταν Λαύρα των Μελανών, Λαύρα του Αγίου Αθανασίου και απλώς Λαύρα (δηλαδή πολυάνθρωπο μοναστήρι). Ιδρύθηκε το 963 από τον όσιο Αθανάσιο, με την οικονομική στήριξη του αυτοκράτορα Νικηφόρου Β' Φωκά (963-969) και αργότερα του διαδόχου του, Ιωάννη Α' Τσιμισκή (969-976). Το καθολικό του (σύνθετος τετρακίονος δίκογχος ναός με διπλό νάρθηκα), αφιερωμένο στη κοίμηση του οσίου Αθανασίου, κατασκευάστηκε τον 10ο αιώνα και είναι το πρώτο που χτίστηκε στον Άθω, χρησιμεύοντας ως πρότυπο για τα υπόλοιπα. Οι τοιχογραφίες (1535) έχουν φιλοτεχνηθεί από τον Κρητικό αγιογράφο Θεοφάνη Στρελίτζα και θεωρούνται τα καλύτερα έργα του. Στη βιβλιοθήκη, που είναι η πλουσιότερη του Άθω, φυλάσσονται περισσότεροι από 2.500 χειρόγραφοι κώδικες, από τους οποίους 470 είναι περγαμηνοί, και 8.000 έντυπα βιβλία. Στο επίσης πλούσιο θησαυροφυλάκιο φυλάσσονται το στέμμα και ο σάκος του Νικηφόρου Φωκά, στολισμένα με πολύτιμους λίθους, πολύτιμα άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη, πολύ αξιόλογες φορητές εικόνες κ.ά. Από το μοναστήρι εξαρτώνται η ελληνική ιδιόρρυθμη σκήτη της Αγίας Άννας (94 κάτ.), η ρουμανική κοινοβιακή σκήτη του Τιμίου Προδρόμου (15 κάτ.) και η ελληνική ιδιόρρυθμη σκήτη των Καυσοκαλυβίων, στην άγρια περιοχή Έρημος, με 40 καλύβες, που στην πλειοψηφία τους σήμερα είναι ακατοίκητες. Η ονομασία προέρχεται από τον ασκητή Μάξιμο (14ος αιώνας), που έκαιγε την καλύβα του και απομακρυνόταν όταν κάποιος άλλος ασκητής πήγαινε να μείνει κοντά του. Οι μοναχοί που μένουν εκεί ασχολούνται με την αγιογραφία. Η εκκλησία, αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα, ιδρύθηκε το 1745 και τοιχογραφήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα.
Βατοπεδίου
Το 2ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (163 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στο ΒΑ μέρος της χερσονήσου και απέχει από τις Καρυές 3 ώρες πορεία. Ιστορικές πηγές αποδίδουν την ίδρυση του μοναστηριού στους αδελφούς Αθανάσιο, Νικόλαο και Αντώνιο από την Αδριανούπολη, την περίοδο 972-980. Τον 12ο αιώνα ο ηγεμόνας της Σερβίας Στέφανος Νεμάνια και ο γιος του Ράστκο, οι οποίοι πήγαν εκεί για να μονάσουν (με τα ονόματα Συμεών και Σάββας, αντίστοιχα), πρόσθεσαν νέα οικοδομήματα. Στις αρχές του 14ου αιώνα καταστράφηκε από επιδρομές, κυρίως των Καταλανών μισθοφόρων, και χτίστηκε ξανά. Το καθολικό, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, είναι κτίσμα του 11ου αιώνα. Τοιχογραφήθηκε τον 14ο αιώνα και ανακαινίστηκε τον 18ο αιώνα, οπότε και καταστράφηκαν οι τοιχογραφίες της Μακεδονικής σχολής. Στην πλούσια βιβλιοθήκη του φυλάσσονται 1.700 χειρόγραφοι κώδικες και πολλά έντυπα βιβλία. Υπάρχουν επίσης και φορητές ψηφιδωτές εικόνες του 10ου αιώνα και διάφοροι άλλοι θησαυροί, ανάμεσα στους οποίους ο ίασπις του Βατοπεδίου, ένα ανυπολόγιστης αξίας κύπελλο, δώρο του δεσπότη του Μυστρά Μανουήλ Κατακουζηνού Παλαιολόγου (1348-80).
Ιβήρων
Το 3ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (71 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου και απέχει από τις Καρυές 1,5 ώρα πορεία. Ιδρύθηκε, σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, στο τέλος του 10ου αιώνα από τον άρχοντα Ιωάννη Τορνίκιο ή Ιωάννη Ίβηρα, και κατοικήθηκε από Ιβηρίτες μοναχούς (από την Ιβηρία, δηλαδή τη σημερινή Γεωργία του Καυκάσου), από τους οποίους πήρε την ονομασία του. Το 1845 και το 1865 κάηκε στο μεγαλύτερο μέρος του και χτίστηκε ξανά. Το καθολικό του, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, χτίστηκε από τον Ίβηρα Γεώργιο Βαρασβαντζέ το 1030. Τοιχογραφήθηκε σε διάφορες εποχές (από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα). Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 2.000 χειρόγραφοι κώδικες και 12.000 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια που φυλάσσονται στο πολύ αξιόλογο σκευοφυλάκιο είναι και ο μανδύας του πατριάρχη Γρηγορίου Ε', ο σάκος του αυτοκράτορα Τσιμισκή κ.ά.
Χελανδαρίου (ή Χιλιανδαρίου) (σερβικό)
Το 4ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (92 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του οφείλεται σε κάποιον Χελανδάριο, ιδρυτή ενός ναΐσκου στην περιοχή όπου αργότερα χτίστηκε το μοναστήρι. Κάποιοι μελετητές χρησιμοποιούν τον τύπο Χιλιανδαρίου ή Χιλανδαρίου, ετυμολογώντας τη λέξη από το «χίλιοι άνδρες», δηλαδή χίλιοι πειρατές που, σύμφωνα με κάποια άλλη παράδοση, επιτέθηκαν κάποτε στο μοναστήρι. Λίγο πριν από το 1200, η μονή Βατοπεδίου παραχώρησε τον αρχικό ναό στον Σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Νεμάνια και στον γιο του Ράστκο, που ίδρυσαν το μοναστήρι. Τον 13ο αιώνα είχε γίνει πνευματικό κέντρο των Σέρβων και γνώρισε έτσι μεγάλη ακμή όλους τους επόμενους αιώνες, έως τον 17ο αιώνα, οπότε σταμάτησαν να έρχονται πια Σέρβοι μοναχοί. Το 1722 και το 1891 καταστράφηκε από μεγάλες πυρκαγιές. Τον 18ο αιώνα στο μοναστήρι ζούσαν Βούλγαροι μοναχοί, έως το 1896, οπότε επανήλθαν οι Σέρβοι. Το 2004, νέα πυρκαγιά απείλησε τους θησαυρούς του μοναστηριού και κατέστρεψε δύο παρεκκλήσια, με τοιχογραφίες του 17ου και 18ου αιώνα, το αρχονταρίκι, κάποια κελιά μοναχών και μια συλλογή έργων λαϊκής τέχνης. Το καθολικό, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, χτίστηκε τον 13ο αιώνα και ιστορήθηκε τον επόμενο αιώνα, με τοιχογραφίες της Μακεδονικής σχολής. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι του 1774. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 809 σλαβικοί και 181 ελληνικοί χειρόγραφοι κώδικες, από τους οποίους οι 47 είναι περγαμηνοί, και περίπου 20.000 ελληνικά και σλαβικά έντυπα βιβλία. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται φορητές εικόνες του 12ου αιώνα, πολύτιμοι λίθοι, δίπτυχα κ.ά.
Αγίου Διονυσίου
Το 5ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (71 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στις μονές Γρηγορίου και Αγίου Παύλου. Ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από τον όσιο Διονύσιο. Για την αποπεράτωσή του βοήθησε ο αυτοκράτορας της Τραπεζούντας Αλέξιος Γ' Κομνηνός (1300-90). Το 1535, πυρκαγιά κατέστρεψε μέρος του μοναστηριού. Το καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέσιο του Τιμίου Προδρόμου, έχει τοιχογραφίες του 16ου αιώνα, έργα του Κρητικού ζωγράφου Τζώρτζη (1547). Το ξυλόγλυπτο κέντρο του είναι επιχρυσωμένο με καθαρό χρυσό. Η τράπεζα απέναντι από το καθολικό έχει τοιχογραφίες της Κρητικής σχολής. Στο μοναστήρι υπάρχουν 11 παρεκκλήσια, μερικά αγιογραφημένα με έργα του ζωγράφου Μακαρίου (1615). Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 798 χειρόγραφοι κώδικες και 5.000 έντυπα βιβλία. Μεταξύ των κειμηλίων υπάρχουν ευαγγέλια με πολυτελή επένδυση.
Κουτλουμουσίου
Το 6ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (86 κάτ. το 2001). Απέχει μόλις 500 μέτρα από τις Καρυές. Χτίστηκε το 988. Καταληστεύθηκε από τους Καταλανούς τον 13ο αιώνα και επανιδρύθηκε. Υπάρχουν διάφορες απόψεις για την ονομασία του, με επικρατέστερη την άποψη του Ουσπένσκι, ο οποίος την απέδωσε σε έναν Τούρκο με το όνομα Κουτλουμούς. Το μοναστήρι είχε κατά καιρούς και άλλες ονομασίες, όπως Μονή του Βοεβόδα, Λαύρα των Ρουμανικών χωρών και Μονή Χαρίτωνος. Ενισχύθηκε κατά καιρούς από ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών. Στις αρχές του 15ου αιώνα οι μοναχοί του Κουτλουμουσίου επέδραμαν στο γειτονικό μοναστήρι του Αλυπίου με το πρόσχημα ότι δεν χωρούσαν πλέον στο δικό τους, πράξη που επικύρωσε με σιγίλιο (1426) ο πατριάρχης Ιωσήφ Β'. Το 1497 καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά. Κάηκε επίσης το 1767 και το 1870. Το καθολικό, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, ιδρύθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα και τοιχογραφήθηκε αργότερα. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι του 19ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 750 χειρόγραφοι κώδικες και 3.500 έντυπα βιβλία.
Παντοκράτορος
Το 7ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (25 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη μέση της ΒΑ πλευράς της χερσονήσου και απέχει από τη μονή Βατοπεδίου 2,5 ώρες πορεία. Χτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από τον μέγα στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον αδελφό του μέγα προμικήριο Ιωάννη. Το 1393 υπέστη ζημιές από πυρκαγιά. Από τον 15ο αιώνα γνώρισε νέα άνθηση. Κάηκε ξανά το 1773 και το 1948, οπότε καταστράφηκε η ΒΑ πτέρυγα. Το καθολικό, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, είναι τυπικό αγιορείτικο (τρουλαίος σταυροειδής σύνθετος τετρακιόνιος ναός) και ιστορήθηκε τον 14ο αιώνα με τοιχογραφίες μακεδονικής τεχνοτροπίας. Το 1854 ανακαινίστηκε και επιζωγραφίστηκε, από τον Ναουσαίο αγιογράφο Ματθαίο Ιωάννη. Η τράπεζα χτίστηκε το 1741 και ιστορήθηκε το 1742. Στη βιβλιοθήκη του φυλάσσονται 317 χειρόγραφοι κώδικες (οι 68 σε περγαμηνή) και 3.500 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια περιλαμβάνονται περγαμηνό Ευαγγέλιο με μικρογραφίες του 13ου αιώνα, πολλές φορητές εικόνες κ.ά. Από το μοναστήρι εξαρτάται και η ρωσική κοινόβια σκήτη του Προφήτη Ηλία, που ιδρύθηκε το 1759 από τον Ρώσο μοναχό Παΐσιο.
Ξηροποτάμου
Το 8ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (25 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη μέση της ΝΔ πλευράς της χερσονήσου. Η ονομασία του μοναστηριού οφείλεται σε κοντινό ξεροπόταμο. Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, το μοναστήρι ιδρύθηκε από τον μοναχό Παύλο, στα μέσα του 10ου αιώνα. Μετά την καταστροφή του από τους Σαρακηνούς, το μοναστήρι ξανάχτισαν οι αυτοκράτορες Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος (912-959) και Ρωμανός Α' Λεκαπηνός (914-919). Καταστράφηκε το 1280 και ξαναχτίστηκε από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο (1282-1328). Ανακαινίστηκε το 1763 από τον μοναχό και λόγιο Καισάριο Δαπόντε, οπότε και χτίστηκε το σημερινό καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στο όνομα των αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, ιστορημένο το 1783. Στη βιβλιοθήκη υπάρχουν 340 χειρόγραφοι κώδικες, ανάμεσά τους 20 περγαμηνοί, και περισσότερα από 4.000 έντυπα βιβλία. Κατέχει επίσης πολλά κειμήλια, ανάμεσά τους πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη κ.ά.
Ζωγράφου (βουλγαρικό)
Το 9ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (48 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της Αθωνικής χερσονήσου και απέχει 3 ώρες πορεία από τις Καρυές. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρυτές του θεωρούνται τρεις αδελφοί μοναχοί από την περιοχή της Αχρίδας, οι Μωυσής, Ααρών και Ιωάννης, ενώ η ονομασία της οφείλεται σε μια εικόνα του αγίου Γεωργίου, η οποία βρέθηκε ζωγραφισμένη στο καθολικό του μοναστηριού. Τον 13ο αιώνα κατοικήθηκε από Βούλγαρους μοναχούς. Την ίδια εποχή ενισχύθηκε από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο. Στις αρχές του 14ου αιώνα κάηκε από τους Καταλανούς και ανακαινίστηκε αργότερα από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Παλαιολόγο και τους ηγεμόνες της Σερβίας και της Μολδοβλαχίας. Το καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο, ξαναχτίστηκε και αγιογραφήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται χειρόγραφοι κώδικες, 162 στα ελληνικά και 388 στα σλάβικα, καθώς και 16.000 έντυπα βιβλία στις δύο γλώσσες.
Δοχειαρίου
Το 10ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (3 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου, στην ακτή, ανάμεσα στα μοναστήρια Ξενοφώντος και Κωνσταμονίτου. Η παράδοση ανάγει την ίδρυση του μοναστηριού τον 10ο αιώνα, από τον άγιο Ευθύμιο, μαθητή και συνασκητή του αγίου Αθανασίου, ο οποίος είχε διατελέσει δοχειάρης (=διαχειριστής του λαδιού) στη Λαύρα. Ευεργέτης του μοναστηριού υπήρξε ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ' Δούκας (1071-78). Το 1568 χτίστηκε το καθολικό, από τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλέξανδρο και τη σύζυγό του Ρωξάνδρα. Είναι αφιερωμένο στο όνομα των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και ιστορημένο από τον Κρητικό αγιογράφο Θεοφάνη. Η βιβλιοθήκη έχει περισσότερα από 400 χειρόγραφα και 1.500 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια περιλαμβάνεται η εικόνα της Παναγίας της Γοργοϋπηκόου.
Καρακάλλου
Το 11ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (60 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου, μεταξύ των μοναστηριών Ιβήρων και Μεγίστης Λαύρας. Σύμφωνα με την παράδοση η ίδρυσή του οφείλεται στον αυτοκράτορα Καρακάλλα (211-217), αλλά αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφα του 11ου αιώνα. Τον 13ο και 14ο αιώνα υπέστη σοβαρές ζημιές από τις επιδρομές των Καταλανών. Ο ηγεμόνας της Μολδαβίας Πέτρος Ε' φέρεται ως ο αναστηλωτής του μοναστηριού τον 15ο αιώνα. Το καθολικό, αφιερωμένο στους αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, χτίστηκε το 1548 και τοιχογραφήθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 279 χειρόγραφοι κώδικες και 2.500 έντυπα βιβλία. Στο μοναστήρι φυλάσσονται επίσης άμφια και φορητές εικόνες.
Φιλοθέου
Το 12ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (57 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στην ενδοχώρα, περίπου στη μέση της χερσονήσου, και απέχει από τις Καρυές 2,5 ώρες πορεία. Ιδρύθηκε πριν από το 972, από τον όσιο Φιλόθεο. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Βοτανειάτης (1078-81) πρόσθεσε νέες οικοδομές. Το 1540 ανακαινίστηκε από τον ηγεμόνα της Γεωργίας Λεόντιο. Το 1871 κάηκε σχεδόν ολοσχερώς. Το καθολικό, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, χτίστηκε το 1746 πάνω στα ερείπια ενός παλαιότερου που είχε γκρεμιστεί, και τοιχογραφήθηκε το 1752. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 250 χειρόγραφοι κώδικες, 54 από τους οποίους είναι περγαμηνοί, και αρκετά έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια, ξεχωρίζουν η εικόνα της Γλυκοφιλούσας (8ος αιώνας), της Παναγίας της Γερόντισσας κ.ά.
Σίμωνος Πέτρας (ή Σιμωνόπετρας)
Το 13ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (94 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου. Το επταώροφο μοναστήρι είναι από τα πιο επιβλητικά του Άθω, χτισμένο σε βράχο ύψους 333 μέτρων. Ιδρύθηκε από τον όσιο Σίμωνα στα μέσα του 13 αιώνα. Επεκτάθηκε το 1364, με δωρεές του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλες. Στις 12 Δεκεμβρίου 1580 κάηκε, αλλά ανοικοδομήθηκε. Κάηκε ξανά το 1626 και το 1891. Το καθολικό, αφιερωμένο στη Γέννηση του Χριστού, είναι μικρός ναός, χωρίς τοιχογραφίες. Στη βιβλιοθήκη, που ήταν αρκετά πλούσια πριν από την πυρκαγιά του 1580, φυλάσσονται 1.000 έντυπα βιβλία.
Αγίου Παύλου
Το 14ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (112 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου και απέχει από τις Καρυές περίπου 4,5 ώρες πορεία. Μαρτυρίες για την ύπαρξή του συναντώνται από τα τέλη του 10ου αιώνα. Τον 14ο αιώνα καταστράφηκε από επιδρομές και παραχωρήθηκε σε Σέρβους μοναχούς. Από τότε, ευεργέτες και ανακαινιστές του μοναστηριού είναι Σέρβοι και Μολδοβλάχοι ηγεμόνες. Την περίοδο 1816-20 ο μοναχός Άνθιμος Κομνηνός, ηγούμενος των μετοχιών της Ρουμανίας και φίλος του πατριάρχη Γρηγορίου Ε', διπλασίασε τις οικοδομές και έβαλε τα θεμέλια του νέου καθολικού, το οποίο τελείωσε το 1844 και είναι αφιερωμένο στην Υπαπαντή του Κυρίου. Το μαρμάρινο τέμπλο του είναι έργο του Τηνιακού Ιωάννη Λυρίτη. Στο μοναστήρι υπάρχουν 10 παρεκκλήσια, μεταξύ των οποίων και του Αγίου Γεωργίου, με τοιχογραφίες του 16ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 387 χειρόγραφοι κώδικες (κάποιοι από τους οποίους είναι περγαμηνά) και 10.000 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια του μοναστηριού περιλαμβάνονται ξύλινος σταυρός του 13ου αιώνα με 40 εικονίδια σε περγαμηνή και δίπτυχο του 13ου αιώνα.
Σταυρονικήτα
Το 15ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (42 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στις μονές Ιβήρων και Παντοκράτορα και απέχει 6 χλμ. από τις Καρυές. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του οφείλεται στους μοναχούς Σταύρο και Νικήτα, που κατοικούσαν σε δύο κελιά στην περιοχή όπου χτίστηκε αργότερα το μοναστήρι. Άλλη παράδοση αναφέρει ως κτήτορα τον Νικηφόρο Σταυρονικήτα, αξιωματικό του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, ενώ μια τρίτη μνημονεύει ως κτήτορα έναν πατρίκιο με το όνομα Νικήτας, που γιόρταζε την επομένη της ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1012. Κάηκε το 1657 και ξαναχτίστηκε το 1879. Το καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο, ιστορήθηκε το 1546 από τον Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη και τον γιο του Συμεών. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 169 χειρόγραφοι κώδικες και αρκετά έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια του μοναστηριού υπάρχει ψηφιδωτή εικόνα του αγίου Νικολάου, που χρονολογείται στον 12ο αιώνα.
Ξενοφώντος
Το 16ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (123 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στα μοναστήρια Αγίου Παντελεήμονος και Δοχειαρίου. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τον όσιο Ξενοφώντα. Ο βυζαντινός ναύαρχος Στέφανος ανακαίνισε το μοναστήρι (1083) και το μεγάλωσε. Ύστερα από πειρατική επιδρομή (1225) ανακαινίστηκε και πάλι. Το 1817 ένα μεγάλο τμήμα του καταστράφηκε από πυρκαγιά, αλλά ανοικοδομήθηκε σύντομα. Το σημερινό καθολικό, αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο, ιστορήθηκε σε διάφορες εποχές. Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού είναι του Κρητικού ζωγράφου Αντωνίου και φιλοτεχνήθηκαν το 1544, ενώ του προνάρθηκα χρονολογούνται από το 1637. Δεξιά από το βήμα βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, αρχαιότερο από το μοναστήρι. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται περίπου 600 χειρόγραφα και περισσότερα από 7.000 βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια υπάρχουν φορητές εικόνες του 14ου αιώνα.
Οσίου Γρηγορίου
Το 17ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (107 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου, μεταξύ των μοναστηριών Σίμωνος Πέτρας και Διονυσίου. Ιδρύθηκε τον 14 αιώνα από τον όσιο Γρηγόριο τον Σιναΐτη. Το 1500 ανακαινίστηκε από τον ηγεμόνα της Μολδαβίας Στέφανο. Το 1761 καταστράφηκε από πυρκαγιά και χτίστηκε πάλι με δωρεές του οσποδάρου της Ουγγροβλαχίας Ιωακείμ του Ακαρνάνος. Το καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο, έχει τοιχογραφίες του 18ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη, η οποία αποψιλώθηκε μετά από μεγάλη πυρκαγιά, φυλάσσονται 139 χειρόγραφοι κώδικες και 3.500 έντυπα βιβλία. Στο θησαυροφυλάκιο φυλάσσονται πατριαρχικά σιγίλια και επιτάφιος του 15ου αιώνα.
Εσφιγμένου
Το 18ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (127 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ παραλία της χερσονήσου, δίπλα στη μονή Χιλανδαρίου. Η πρώτη μαρτυρία για το μοναστήρι συναντάται σε έγγραφο του 1016. Η ονομασία του αποδίδεται είτε στην περίκλειστη τοποθεσία όπου είναι χτισμένο είτε στον πρώτο κτήτορα μοναχό, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, φορούσε ένα στενό ράσο σφιχτοδεμένο πάνω στο σώμα του. Τον 16ο αιώνα καταστράφηκε από πειρατές και ανακαινίστηκε πάλι. Η μοναστηριακή κοινότητα του Εσφιγμένου έχει έρθει σε σύγκρουση με την αγιορείτικη κοινότητα και μάλιστα από το 1974 δεν στέλνουν αντιπρόσωπο στην Ιερή Κοινότητα και δεν μνημονεύουν το όνομα του Οικουμενικού Πατριάρχη. Το καθολικό του, αφιερωμένο στην Ανάληψη του Κυρίου, έχει τοιχογραφίες του 1811 και 1818. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 230 χειρόγραφοι κώδικες και 2.000 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια περιλαμβάνεται φορητή ψηφιδωτή εικόνα του 13ου αιώνα, καθώς και ο Σταυρός της Πουλχερίας, της αδελφής του Θεοδοσίου.
Αγίου Παντελεήμονος (ρωσικό)
Είναι το 19ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (88 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, στην παραλία, και απέχει 15 χλμ. από τις Καρυές. Ιδρύθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα, αρχικά στη θέση Παλαιομονάστηρο. Πυρπολήθηκε τον 13ο αιώνα και στη συνέχεια τέθηκε υπό την προστασία των Σέρβων βασιλιάδων. Από τον 14ο αιώνα ονομάζεται, όπως φαίνεται σε έγγραφα, Μονή των Ρώσων. Τον 17ο αιώνα περιέπεσε σε παρακμή. Το σημερινό μοναστήρι άρχισε να χτίζεται το 1765, οπότε ο ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Σκαρλάτος Καλλιμάχης ανήγειρε το καθολικό και λίγο αργότερα (1806) ο πατριάρχης Καλλίνικος Ε' την έκανε κοινοβιακή και την ονόμασε Αυθεντικόν Κοινόβιον των Καλλιμάχηδων. Το οκτάτρουλο καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Παντελεήμονα, χτίστηκε την περίοδο 1812-21. Το τέμπλο είναι ρωσικής τεχνοτροπίας. Η τράπεζα χτίστηκε το 1892. Στο καμπαναριό, η μεγάλη καμπάνα έχει περιφέρεια 8,71 μέτρα, διάμετρο 2,71 μέτρα και βάρος 13 τόνους. Υπάρχουν ακόμα άλλες 32 καμπάνες. Οι ακολουθίες στην εκκλησία ψάλλονται στα ελληνικά και στα ρωσικά. Στην πλούσια βιβλιοθήκη του φυλάσσονται 1.064 χειρόγραφοι κώδικες και 25.000 έντυπα βιβλία, ελληνικά και σλαβικά. Έχει επίσης στην κατοχή του πολλούς θησαυρούς (φορητές εικόνες, άμφια κλπ.).
Κωνσταμονίτου (ή Κασταμονίτου) (1086)
Το 20ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (44 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στις μονές Ζωγράφου και Δοχειαρίου. Κατά την παράδοση, το μοναστήρι ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα από τον Μ. Κωνσταντίνο και ολοκληρώθηκε από τον γιο του Κώνστα, στον οποίο οφείλει και την ονομασία του. Άλλη παράδοση αναφέρει ως ιδρυτή έναν ασκητή από την Κασταμονή της Παφλαγονίας και μια τρίτη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομα του μοναστηριού προέρχεται από τις καστανιές που υπάρχουν στην περιοχή. Το καθολικό χτίστηκε το 1867 και είναι αφιερωμένο στο όνομα του αγίου Στεφάνου. Η βιβλιοθήκη περιέχει 110 χειρόγραφους κώδικες (ορισμένοι του 12ου αιώνα) και ανάμεσα στα κειμήλια φυλάσσονται τετραευαγγέλια του 11ου αιώνα και φορητές εικόνες.
http://history-pages.blogspot.com/
Μεγίστης Λαύρας
Το 1ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (64 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στο νότιο άκρο της χερσονήσου, στους πρόποδες του όρους Άθω, και απέχει από τις Καρυές 7 ώρες πορεία. Παλαιότερες ονομασίες του ήταν Λαύρα των Μελανών, Λαύρα του Αγίου Αθανασίου και απλώς Λαύρα (δηλαδή πολυάνθρωπο μοναστήρι). Ιδρύθηκε το 963 από τον όσιο Αθανάσιο, με την οικονομική στήριξη του αυτοκράτορα Νικηφόρου Β' Φωκά (963-969) και αργότερα του διαδόχου του, Ιωάννη Α' Τσιμισκή (969-976). Το καθολικό του (σύνθετος τετρακίονος δίκογχος ναός με διπλό νάρθηκα), αφιερωμένο στη κοίμηση του οσίου Αθανασίου, κατασκευάστηκε τον 10ο αιώνα και είναι το πρώτο που χτίστηκε στον Άθω, χρησιμεύοντας ως πρότυπο για τα υπόλοιπα. Οι τοιχογραφίες (1535) έχουν φιλοτεχνηθεί από τον Κρητικό αγιογράφο Θεοφάνη Στρελίτζα και θεωρούνται τα καλύτερα έργα του. Στη βιβλιοθήκη, που είναι η πλουσιότερη του Άθω, φυλάσσονται περισσότεροι από 2.500 χειρόγραφοι κώδικες, από τους οποίους 470 είναι περγαμηνοί, και 8.000 έντυπα βιβλία. Στο επίσης πλούσιο θησαυροφυλάκιο φυλάσσονται το στέμμα και ο σάκος του Νικηφόρου Φωκά, στολισμένα με πολύτιμους λίθους, πολύτιμα άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη, πολύ αξιόλογες φορητές εικόνες κ.ά. Από το μοναστήρι εξαρτώνται η ελληνική ιδιόρρυθμη σκήτη της Αγίας Άννας (94 κάτ.), η ρουμανική κοινοβιακή σκήτη του Τιμίου Προδρόμου (15 κάτ.) και η ελληνική ιδιόρρυθμη σκήτη των Καυσοκαλυβίων, στην άγρια περιοχή Έρημος, με 40 καλύβες, που στην πλειοψηφία τους σήμερα είναι ακατοίκητες. Η ονομασία προέρχεται από τον ασκητή Μάξιμο (14ος αιώνας), που έκαιγε την καλύβα του και απομακρυνόταν όταν κάποιος άλλος ασκητής πήγαινε να μείνει κοντά του. Οι μοναχοί που μένουν εκεί ασχολούνται με την αγιογραφία. Η εκκλησία, αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα, ιδρύθηκε το 1745 και τοιχογραφήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα.
Βατοπεδίου
Το 2ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (163 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στο ΒΑ μέρος της χερσονήσου και απέχει από τις Καρυές 3 ώρες πορεία. Ιστορικές πηγές αποδίδουν την ίδρυση του μοναστηριού στους αδελφούς Αθανάσιο, Νικόλαο και Αντώνιο από την Αδριανούπολη, την περίοδο 972-980. Τον 12ο αιώνα ο ηγεμόνας της Σερβίας Στέφανος Νεμάνια και ο γιος του Ράστκο, οι οποίοι πήγαν εκεί για να μονάσουν (με τα ονόματα Συμεών και Σάββας, αντίστοιχα), πρόσθεσαν νέα οικοδομήματα. Στις αρχές του 14ου αιώνα καταστράφηκε από επιδρομές, κυρίως των Καταλανών μισθοφόρων, και χτίστηκε ξανά. Το καθολικό, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, είναι κτίσμα του 11ου αιώνα. Τοιχογραφήθηκε τον 14ο αιώνα και ανακαινίστηκε τον 18ο αιώνα, οπότε και καταστράφηκαν οι τοιχογραφίες της Μακεδονικής σχολής. Στην πλούσια βιβλιοθήκη του φυλάσσονται 1.700 χειρόγραφοι κώδικες και πολλά έντυπα βιβλία. Υπάρχουν επίσης και φορητές ψηφιδωτές εικόνες του 10ου αιώνα και διάφοροι άλλοι θησαυροί, ανάμεσα στους οποίους ο ίασπις του Βατοπεδίου, ένα ανυπολόγιστης αξίας κύπελλο, δώρο του δεσπότη του Μυστρά Μανουήλ Κατακουζηνού Παλαιολόγου (1348-80).
Ιβήρων
Το 3ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (71 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου και απέχει από τις Καρυές 1,5 ώρα πορεία. Ιδρύθηκε, σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, στο τέλος του 10ου αιώνα από τον άρχοντα Ιωάννη Τορνίκιο ή Ιωάννη Ίβηρα, και κατοικήθηκε από Ιβηρίτες μοναχούς (από την Ιβηρία, δηλαδή τη σημερινή Γεωργία του Καυκάσου), από τους οποίους πήρε την ονομασία του. Το 1845 και το 1865 κάηκε στο μεγαλύτερο μέρος του και χτίστηκε ξανά. Το καθολικό του, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, χτίστηκε από τον Ίβηρα Γεώργιο Βαρασβαντζέ το 1030. Τοιχογραφήθηκε σε διάφορες εποχές (από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα). Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 2.000 χειρόγραφοι κώδικες και 12.000 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια που φυλάσσονται στο πολύ αξιόλογο σκευοφυλάκιο είναι και ο μανδύας του πατριάρχη Γρηγορίου Ε', ο σάκος του αυτοκράτορα Τσιμισκή κ.ά.
Χελανδαρίου (ή Χιλιανδαρίου) (σερβικό)
Το 4ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (92 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του οφείλεται σε κάποιον Χελανδάριο, ιδρυτή ενός ναΐσκου στην περιοχή όπου αργότερα χτίστηκε το μοναστήρι. Κάποιοι μελετητές χρησιμοποιούν τον τύπο Χιλιανδαρίου ή Χιλανδαρίου, ετυμολογώντας τη λέξη από το «χίλιοι άνδρες», δηλαδή χίλιοι πειρατές που, σύμφωνα με κάποια άλλη παράδοση, επιτέθηκαν κάποτε στο μοναστήρι. Λίγο πριν από το 1200, η μονή Βατοπεδίου παραχώρησε τον αρχικό ναό στον Σέρβο ηγεμόνα Στέφανο Νεμάνια και στον γιο του Ράστκο, που ίδρυσαν το μοναστήρι. Τον 13ο αιώνα είχε γίνει πνευματικό κέντρο των Σέρβων και γνώρισε έτσι μεγάλη ακμή όλους τους επόμενους αιώνες, έως τον 17ο αιώνα, οπότε σταμάτησαν να έρχονται πια Σέρβοι μοναχοί. Το 1722 και το 1891 καταστράφηκε από μεγάλες πυρκαγιές. Τον 18ο αιώνα στο μοναστήρι ζούσαν Βούλγαροι μοναχοί, έως το 1896, οπότε επανήλθαν οι Σέρβοι. Το 2004, νέα πυρκαγιά απείλησε τους θησαυρούς του μοναστηριού και κατέστρεψε δύο παρεκκλήσια, με τοιχογραφίες του 17ου και 18ου αιώνα, το αρχονταρίκι, κάποια κελιά μοναχών και μια συλλογή έργων λαϊκής τέχνης. Το καθολικό, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, χτίστηκε τον 13ο αιώνα και ιστορήθηκε τον επόμενο αιώνα, με τοιχογραφίες της Μακεδονικής σχολής. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι του 1774. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 809 σλαβικοί και 181 ελληνικοί χειρόγραφοι κώδικες, από τους οποίους οι 47 είναι περγαμηνοί, και περίπου 20.000 ελληνικά και σλαβικά έντυπα βιβλία. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται φορητές εικόνες του 12ου αιώνα, πολύτιμοι λίθοι, δίπτυχα κ.ά.
Αγίου Διονυσίου
Το 5ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (71 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στις μονές Γρηγορίου και Αγίου Παύλου. Ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από τον όσιο Διονύσιο. Για την αποπεράτωσή του βοήθησε ο αυτοκράτορας της Τραπεζούντας Αλέξιος Γ' Κομνηνός (1300-90). Το 1535, πυρκαγιά κατέστρεψε μέρος του μοναστηριού. Το καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέσιο του Τιμίου Προδρόμου, έχει τοιχογραφίες του 16ου αιώνα, έργα του Κρητικού ζωγράφου Τζώρτζη (1547). Το ξυλόγλυπτο κέντρο του είναι επιχρυσωμένο με καθαρό χρυσό. Η τράπεζα απέναντι από το καθολικό έχει τοιχογραφίες της Κρητικής σχολής. Στο μοναστήρι υπάρχουν 11 παρεκκλήσια, μερικά αγιογραφημένα με έργα του ζωγράφου Μακαρίου (1615). Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 798 χειρόγραφοι κώδικες και 5.000 έντυπα βιβλία. Μεταξύ των κειμηλίων υπάρχουν ευαγγέλια με πολυτελή επένδυση.
Κουτλουμουσίου
Το 6ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (86 κάτ. το 2001). Απέχει μόλις 500 μέτρα από τις Καρυές. Χτίστηκε το 988. Καταληστεύθηκε από τους Καταλανούς τον 13ο αιώνα και επανιδρύθηκε. Υπάρχουν διάφορες απόψεις για την ονομασία του, με επικρατέστερη την άποψη του Ουσπένσκι, ο οποίος την απέδωσε σε έναν Τούρκο με το όνομα Κουτλουμούς. Το μοναστήρι είχε κατά καιρούς και άλλες ονομασίες, όπως Μονή του Βοεβόδα, Λαύρα των Ρουμανικών χωρών και Μονή Χαρίτωνος. Ενισχύθηκε κατά καιρούς από ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών. Στις αρχές του 15ου αιώνα οι μοναχοί του Κουτλουμουσίου επέδραμαν στο γειτονικό μοναστήρι του Αλυπίου με το πρόσχημα ότι δεν χωρούσαν πλέον στο δικό τους, πράξη που επικύρωσε με σιγίλιο (1426) ο πατριάρχης Ιωσήφ Β'. Το 1497 καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά. Κάηκε επίσης το 1767 και το 1870. Το καθολικό, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, ιδρύθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα και τοιχογραφήθηκε αργότερα. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι του 19ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 750 χειρόγραφοι κώδικες και 3.500 έντυπα βιβλία.
Παντοκράτορος
Το 7ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (25 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη μέση της ΒΑ πλευράς της χερσονήσου και απέχει από τη μονή Βατοπεδίου 2,5 ώρες πορεία. Χτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από τον μέγα στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον αδελφό του μέγα προμικήριο Ιωάννη. Το 1393 υπέστη ζημιές από πυρκαγιά. Από τον 15ο αιώνα γνώρισε νέα άνθηση. Κάηκε ξανά το 1773 και το 1948, οπότε καταστράφηκε η ΒΑ πτέρυγα. Το καθολικό, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, είναι τυπικό αγιορείτικο (τρουλαίος σταυροειδής σύνθετος τετρακιόνιος ναός) και ιστορήθηκε τον 14ο αιώνα με τοιχογραφίες μακεδονικής τεχνοτροπίας. Το 1854 ανακαινίστηκε και επιζωγραφίστηκε, από τον Ναουσαίο αγιογράφο Ματθαίο Ιωάννη. Η τράπεζα χτίστηκε το 1741 και ιστορήθηκε το 1742. Στη βιβλιοθήκη του φυλάσσονται 317 χειρόγραφοι κώδικες (οι 68 σε περγαμηνή) και 3.500 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια περιλαμβάνονται περγαμηνό Ευαγγέλιο με μικρογραφίες του 13ου αιώνα, πολλές φορητές εικόνες κ.ά. Από το μοναστήρι εξαρτάται και η ρωσική κοινόβια σκήτη του Προφήτη Ηλία, που ιδρύθηκε το 1759 από τον Ρώσο μοναχό Παΐσιο.
Ξηροποτάμου
Το 8ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (25 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη μέση της ΝΔ πλευράς της χερσονήσου. Η ονομασία του μοναστηριού οφείλεται σε κοντινό ξεροπόταμο. Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, το μοναστήρι ιδρύθηκε από τον μοναχό Παύλο, στα μέσα του 10ου αιώνα. Μετά την καταστροφή του από τους Σαρακηνούς, το μοναστήρι ξανάχτισαν οι αυτοκράτορες Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος (912-959) και Ρωμανός Α' Λεκαπηνός (914-919). Καταστράφηκε το 1280 και ξαναχτίστηκε από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο (1282-1328). Ανακαινίστηκε το 1763 από τον μοναχό και λόγιο Καισάριο Δαπόντε, οπότε και χτίστηκε το σημερινό καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στο όνομα των αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, ιστορημένο το 1783. Στη βιβλιοθήκη υπάρχουν 340 χειρόγραφοι κώδικες, ανάμεσά τους 20 περγαμηνοί, και περισσότερα από 4.000 έντυπα βιβλία. Κατέχει επίσης πολλά κειμήλια, ανάμεσά τους πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη κ.ά.
Ζωγράφου (βουλγαρικό)
Το 9ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (48 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της Αθωνικής χερσονήσου και απέχει 3 ώρες πορεία από τις Καρυές. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρυτές του θεωρούνται τρεις αδελφοί μοναχοί από την περιοχή της Αχρίδας, οι Μωυσής, Ααρών και Ιωάννης, ενώ η ονομασία της οφείλεται σε μια εικόνα του αγίου Γεωργίου, η οποία βρέθηκε ζωγραφισμένη στο καθολικό του μοναστηριού. Τον 13ο αιώνα κατοικήθηκε από Βούλγαρους μοναχούς. Την ίδια εποχή ενισχύθηκε από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο. Στις αρχές του 14ου αιώνα κάηκε από τους Καταλανούς και ανακαινίστηκε αργότερα από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Παλαιολόγο και τους ηγεμόνες της Σερβίας και της Μολδοβλαχίας. Το καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο, ξαναχτίστηκε και αγιογραφήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται χειρόγραφοι κώδικες, 162 στα ελληνικά και 388 στα σλάβικα, καθώς και 16.000 έντυπα βιβλία στις δύο γλώσσες.
Δοχειαρίου
Το 10ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (3 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου, στην ακτή, ανάμεσα στα μοναστήρια Ξενοφώντος και Κωνσταμονίτου. Η παράδοση ανάγει την ίδρυση του μοναστηριού τον 10ο αιώνα, από τον άγιο Ευθύμιο, μαθητή και συνασκητή του αγίου Αθανασίου, ο οποίος είχε διατελέσει δοχειάρης (=διαχειριστής του λαδιού) στη Λαύρα. Ευεργέτης του μοναστηριού υπήρξε ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ' Δούκας (1071-78). Το 1568 χτίστηκε το καθολικό, από τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλέξανδρο και τη σύζυγό του Ρωξάνδρα. Είναι αφιερωμένο στο όνομα των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και ιστορημένο από τον Κρητικό αγιογράφο Θεοφάνη. Η βιβλιοθήκη έχει περισσότερα από 400 χειρόγραφα και 1.500 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια περιλαμβάνεται η εικόνα της Παναγίας της Γοργοϋπηκόου.
Καρακάλλου
Το 11ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (60 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου, μεταξύ των μοναστηριών Ιβήρων και Μεγίστης Λαύρας. Σύμφωνα με την παράδοση η ίδρυσή του οφείλεται στον αυτοκράτορα Καρακάλλα (211-217), αλλά αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφα του 11ου αιώνα. Τον 13ο και 14ο αιώνα υπέστη σοβαρές ζημιές από τις επιδρομές των Καταλανών. Ο ηγεμόνας της Μολδαβίας Πέτρος Ε' φέρεται ως ο αναστηλωτής του μοναστηριού τον 15ο αιώνα. Το καθολικό, αφιερωμένο στους αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, χτίστηκε το 1548 και τοιχογραφήθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 279 χειρόγραφοι κώδικες και 2.500 έντυπα βιβλία. Στο μοναστήρι φυλάσσονται επίσης άμφια και φορητές εικόνες.
Φιλοθέου
Το 12ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (57 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στην ενδοχώρα, περίπου στη μέση της χερσονήσου, και απέχει από τις Καρυές 2,5 ώρες πορεία. Ιδρύθηκε πριν από το 972, από τον όσιο Φιλόθεο. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Βοτανειάτης (1078-81) πρόσθεσε νέες οικοδομές. Το 1540 ανακαινίστηκε από τον ηγεμόνα της Γεωργίας Λεόντιο. Το 1871 κάηκε σχεδόν ολοσχερώς. Το καθολικό, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, χτίστηκε το 1746 πάνω στα ερείπια ενός παλαιότερου που είχε γκρεμιστεί, και τοιχογραφήθηκε το 1752. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 250 χειρόγραφοι κώδικες, 54 από τους οποίους είναι περγαμηνοί, και αρκετά έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια, ξεχωρίζουν η εικόνα της Γλυκοφιλούσας (8ος αιώνας), της Παναγίας της Γερόντισσας κ.ά.
Σίμωνος Πέτρας (ή Σιμωνόπετρας)
Το 13ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (94 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου. Το επταώροφο μοναστήρι είναι από τα πιο επιβλητικά του Άθω, χτισμένο σε βράχο ύψους 333 μέτρων. Ιδρύθηκε από τον όσιο Σίμωνα στα μέσα του 13 αιώνα. Επεκτάθηκε το 1364, με δωρεές του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγκλες. Στις 12 Δεκεμβρίου 1580 κάηκε, αλλά ανοικοδομήθηκε. Κάηκε ξανά το 1626 και το 1891. Το καθολικό, αφιερωμένο στη Γέννηση του Χριστού, είναι μικρός ναός, χωρίς τοιχογραφίες. Στη βιβλιοθήκη, που ήταν αρκετά πλούσια πριν από την πυρκαγιά του 1580, φυλάσσονται 1.000 έντυπα βιβλία.
Αγίου Παύλου
Το 14ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (112 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου και απέχει από τις Καρυές περίπου 4,5 ώρες πορεία. Μαρτυρίες για την ύπαρξή του συναντώνται από τα τέλη του 10ου αιώνα. Τον 14ο αιώνα καταστράφηκε από επιδρομές και παραχωρήθηκε σε Σέρβους μοναχούς. Από τότε, ευεργέτες και ανακαινιστές του μοναστηριού είναι Σέρβοι και Μολδοβλάχοι ηγεμόνες. Την περίοδο 1816-20 ο μοναχός Άνθιμος Κομνηνός, ηγούμενος των μετοχιών της Ρουμανίας και φίλος του πατριάρχη Γρηγορίου Ε', διπλασίασε τις οικοδομές και έβαλε τα θεμέλια του νέου καθολικού, το οποίο τελείωσε το 1844 και είναι αφιερωμένο στην Υπαπαντή του Κυρίου. Το μαρμάρινο τέμπλο του είναι έργο του Τηνιακού Ιωάννη Λυρίτη. Στο μοναστήρι υπάρχουν 10 παρεκκλήσια, μεταξύ των οποίων και του Αγίου Γεωργίου, με τοιχογραφίες του 16ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 387 χειρόγραφοι κώδικες (κάποιοι από τους οποίους είναι περγαμηνά) και 10.000 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια του μοναστηριού περιλαμβάνονται ξύλινος σταυρός του 13ου αιώνα με 40 εικονίδια σε περγαμηνή και δίπτυχο του 13ου αιώνα.
Σταυρονικήτα
Το 15ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (42 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στις μονές Ιβήρων και Παντοκράτορα και απέχει 6 χλμ. από τις Καρυές. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του οφείλεται στους μοναχούς Σταύρο και Νικήτα, που κατοικούσαν σε δύο κελιά στην περιοχή όπου χτίστηκε αργότερα το μοναστήρι. Άλλη παράδοση αναφέρει ως κτήτορα τον Νικηφόρο Σταυρονικήτα, αξιωματικό του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, ενώ μια τρίτη μνημονεύει ως κτήτορα έναν πατρίκιο με το όνομα Νικήτας, που γιόρταζε την επομένη της ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1012. Κάηκε το 1657 και ξαναχτίστηκε το 1879. Το καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο, ιστορήθηκε το 1546 από τον Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη και τον γιο του Συμεών. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 169 χειρόγραφοι κώδικες και αρκετά έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια του μοναστηριού υπάρχει ψηφιδωτή εικόνα του αγίου Νικολάου, που χρονολογείται στον 12ο αιώνα.
Ξενοφώντος
Το 16ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (123 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στα μοναστήρια Αγίου Παντελεήμονος και Δοχειαρίου. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τον όσιο Ξενοφώντα. Ο βυζαντινός ναύαρχος Στέφανος ανακαίνισε το μοναστήρι (1083) και το μεγάλωσε. Ύστερα από πειρατική επιδρομή (1225) ανακαινίστηκε και πάλι. Το 1817 ένα μεγάλο τμήμα του καταστράφηκε από πυρκαγιά, αλλά ανοικοδομήθηκε σύντομα. Το σημερινό καθολικό, αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο, ιστορήθηκε σε διάφορες εποχές. Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού είναι του Κρητικού ζωγράφου Αντωνίου και φιλοτεχνήθηκαν το 1544, ενώ του προνάρθηκα χρονολογούνται από το 1637. Δεξιά από το βήμα βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, αρχαιότερο από το μοναστήρι. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται περίπου 600 χειρόγραφα και περισσότερα από 7.000 βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια υπάρχουν φορητές εικόνες του 14ου αιώνα.
Οσίου Γρηγορίου
Το 17ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (107 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της χερσονήσου, μεταξύ των μοναστηριών Σίμωνος Πέτρας και Διονυσίου. Ιδρύθηκε τον 14 αιώνα από τον όσιο Γρηγόριο τον Σιναΐτη. Το 1500 ανακαινίστηκε από τον ηγεμόνα της Μολδαβίας Στέφανο. Το 1761 καταστράφηκε από πυρκαγιά και χτίστηκε πάλι με δωρεές του οσποδάρου της Ουγγροβλαχίας Ιωακείμ του Ακαρνάνος. Το καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο, έχει τοιχογραφίες του 18ου αιώνα. Στη βιβλιοθήκη, η οποία αποψιλώθηκε μετά από μεγάλη πυρκαγιά, φυλάσσονται 139 χειρόγραφοι κώδικες και 3.500 έντυπα βιβλία. Στο θησαυροφυλάκιο φυλάσσονται πατριαρχικά σιγίλια και επιτάφιος του 15ου αιώνα.
Εσφιγμένου
Το 18ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (127 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη ΒΑ παραλία της χερσονήσου, δίπλα στη μονή Χιλανδαρίου. Η πρώτη μαρτυρία για το μοναστήρι συναντάται σε έγγραφο του 1016. Η ονομασία του αποδίδεται είτε στην περίκλειστη τοποθεσία όπου είναι χτισμένο είτε στον πρώτο κτήτορα μοναχό, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, φορούσε ένα στενό ράσο σφιχτοδεμένο πάνω στο σώμα του. Τον 16ο αιώνα καταστράφηκε από πειρατές και ανακαινίστηκε πάλι. Η μοναστηριακή κοινότητα του Εσφιγμένου έχει έρθει σε σύγκρουση με την αγιορείτικη κοινότητα και μάλιστα από το 1974 δεν στέλνουν αντιπρόσωπο στην Ιερή Κοινότητα και δεν μνημονεύουν το όνομα του Οικουμενικού Πατριάρχη. Το καθολικό του, αφιερωμένο στην Ανάληψη του Κυρίου, έχει τοιχογραφίες του 1811 και 1818. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 230 χειρόγραφοι κώδικες και 2.000 έντυπα βιβλία. Ανάμεσα στα κειμήλια περιλαμβάνεται φορητή ψηφιδωτή εικόνα του 13ου αιώνα, καθώς και ο Σταυρός της Πουλχερίας, της αδελφής του Θεοδοσίου.
Αγίου Παντελεήμονος (ρωσικό)
Είναι το 19ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (88 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, στην παραλία, και απέχει 15 χλμ. από τις Καρυές. Ιδρύθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα, αρχικά στη θέση Παλαιομονάστηρο. Πυρπολήθηκε τον 13ο αιώνα και στη συνέχεια τέθηκε υπό την προστασία των Σέρβων βασιλιάδων. Από τον 14ο αιώνα ονομάζεται, όπως φαίνεται σε έγγραφα, Μονή των Ρώσων. Τον 17ο αιώνα περιέπεσε σε παρακμή. Το σημερινό μοναστήρι άρχισε να χτίζεται το 1765, οπότε ο ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Σκαρλάτος Καλλιμάχης ανήγειρε το καθολικό και λίγο αργότερα (1806) ο πατριάρχης Καλλίνικος Ε' την έκανε κοινοβιακή και την ονόμασε Αυθεντικόν Κοινόβιον των Καλλιμάχηδων. Το οκτάτρουλο καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον άγιο Παντελεήμονα, χτίστηκε την περίοδο 1812-21. Το τέμπλο είναι ρωσικής τεχνοτροπίας. Η τράπεζα χτίστηκε το 1892. Στο καμπαναριό, η μεγάλη καμπάνα έχει περιφέρεια 8,71 μέτρα, διάμετρο 2,71 μέτρα και βάρος 13 τόνους. Υπάρχουν ακόμα άλλες 32 καμπάνες. Οι ακολουθίες στην εκκλησία ψάλλονται στα ελληνικά και στα ρωσικά. Στην πλούσια βιβλιοθήκη του φυλάσσονται 1.064 χειρόγραφοι κώδικες και 25.000 έντυπα βιβλία, ελληνικά και σλαβικά. Έχει επίσης στην κατοχή του πολλούς θησαυρούς (φορητές εικόνες, άμφια κλπ.).
Κωνσταμονίτου (ή Κασταμονίτου) (1086)
Το 20ο στη σειρά ιεραρχίας των μοναστηριών (44 κάτ. το 2001). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου, ανάμεσα στις μονές Ζωγράφου και Δοχειαρίου. Κατά την παράδοση, το μοναστήρι ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα από τον Μ. Κωνσταντίνο και ολοκληρώθηκε από τον γιο του Κώνστα, στον οποίο οφείλει και την ονομασία του. Άλλη παράδοση αναφέρει ως ιδρυτή έναν ασκητή από την Κασταμονή της Παφλαγονίας και μια τρίτη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομα του μοναστηριού προέρχεται από τις καστανιές που υπάρχουν στην περιοχή. Το καθολικό χτίστηκε το 1867 και είναι αφιερωμένο στο όνομα του αγίου Στεφάνου. Η βιβλιοθήκη περιέχει 110 χειρόγραφους κώδικες (ορισμένοι του 12ου αιώνα) και ανάμεσα στα κειμήλια φυλάσσονται τετραευαγγέλια του 11ου αιώνα και φορητές εικόνες.
http://history-pages.blogspot.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου