Τέταρτος ήχος θεωρητικά στοιχεία .

Την σειρά των κυρίων ήχων κλείνει ο Τέταρτος που κατά την παράδοση είναι ο υπό των αρχαίων ονομαζόμενος Μιξολύδιος .
Τον τρόπο αυτό λέγεται ότι τον βρήκε η Σαπφώ και ονομάστηκε έτσι λόγω της μεγάλης συγγένειας που έχει ιδιαίτερα στα ειρμολογικά μέλη, με τον Λύδιο (δεύτερο ήχο), ωστόσο ο Γαβριήλ ιερομόναχος (14ος -15ος αιώνας), τον ονομάζει αυτόν τον ήχο Μιλήτιον, επειδή ακουγόταν ποιο πολύ στην Μίλητο, και τον πλάγιό του Υπομιλήτιο, ανήκει δε στο διατονικό γένος .


Βάση: Ο κύριος τέταρτος της Παπαδικής έχει βάση τον Δι (άγια), ο τέταρτος στιχηραρικός έχει βάση τον Πα, αλλά καταλήγουν τα μέλη του στον Βου (τεταρτόπρωτος), και ο ειρμολογικός έχει βάση τον Βου στην μεσότητα του ήχου (μέσος λέγετος).



Κλίμακα: Χρησιμοποιεί την διατονική κλίμακα ανάλογα με την βάση άλλες φορές με συννημένα τετράχορδα (...των 12-10-8) όπως στην περίπτωση του άγια, ή με διαζευγμένα τετράχορδα (...των 10-8-12 στη περίπτωση του στιχηραρικού εκ του Πα, και ...8-12-10 στην περίπτωση του λεγέτου εκ του Βου), από μείζονα τόνο 12 μορίων.


Δεσπόζοντες Φθόγγοι: Για τον λέγετο είναι Βου-Δι-Ζω,
Για τον στιχηραρικό είναι Πα-Βου-Δι και για τον Άγια εκ του Δι είναι Δι-Βου-Ζω.


Καταλήξεις: Στα ειρμολογικά γίνονται ατελείς καταλήξεις στους Πα-Βου-Δι εντελείς και τελικές στον Βου. Στα στιχηραρικά ατελείς στον Δι-Βου, εντελείς στον Πα, και τελικές στον Βου.
Τα παπαδικά μέλη καταλήγουν ατελώς στους Πα και Ζω, εντελώς και τελικά στον Δι.


Απηχήματα…των τετάρτων ήχων μπορείτε να ακούσετε στο παρακάτω βίντεο.

Έλξεις: Στα ειρμολογικά μέλη ο Πα (δίεση) έλκεται από τον Βου, και ο Κε (ύφεση) έλκεται από τον Δι, εξ ου και η ομοιότητα του με τον δεύτερο ήχο, σε σημείο να χαρακτηρίζεται ως ήχος δεύτερος διατονικός (με διαφορετική πορεία του μέλους και φυσικά στις καταλήξεις).
Στα στιχηραρικά λαμβάνεται συχνά ο Ζω με ύφεση, και ο Γα με δίεση (όταν δεσπόζει ο Δι), ενώ στον Άγια πολλές φορές όταν το μέλος ενδιατρίβει στο οξύ(Δι έως ανω Πα) κατά την ανάβαση έχουμε Κε οξυμένο(δίεση) –Ζω φυσικό ενώ κατά την κατάβαση, Ζω εν υφέση και Κε φυσικό.
Σύστηματα: ακολουθεί το οχτάχορδο ή διαπασών (…των φθόγγων..), και η έκτασή του μπορεί να είναι από τον Βαρύ Δι έως και τον άνω Γα΄.


Ειδική περίπτωση αποτελεί ο πρόλογος«Κατεπλάγη Ιωσήφ», και όλα τα τροπάρια που προσομοιάζουν σε αυτό το κάθισμα.
Φέρει κανονικά την μαρτυρία των τετάρτων κυρίων ήχων εκ του Δι, μόνο που ευθύς εξ αρχής τίθεται φθορά του πλαγίου του Δευτέρου στον Δι, οπότε το τροπάριο ψάλλεται, με την χρωματική κλίμακα του πλβ΄και καταλήγει στον Δι.
Η ονομασία αυτού του ήχου είναι Τέταρτος Χρωματικός νενανώ, το γνωστό παλατινό μέλος (…επειδή στο παλάτι …οι αυτοκράτορες αγαπούσαν το ηχόχρωμα αυτού του ήχου και αρέσκονταν να το απολαμβάνουν από του μαΐστορες πρωτοψάλτες…).


Το ήθος του τετάρτου ήχου: Το ήθος του ήχου διαφέρει, στα ειρμολογικά, στα στιχηραρικά και στα παπαδικά.
Στα ειρμολογικά έχει χαρακτήρα πανηγυρικό ευφρόσυνο και τερπνό, στα στιχηραρικά, το ήθος του είναι ησυχαστικό, σεμνό και απλό, ενώ στα παπαδικά, σοβαρό, μεγαλοπρεπές και κατανυκτικό.
Ο Χρύσανθος στο μέγα θεωρητικό του αναφέρει :..το ήθος του τετάρτου ήχου σώζει χαρακτήρα πανηγυρικό και χορευτικό.
Όταν έχει βάση τον Δι, σώζει το αξιωματικό και μεγαλοπρεπές, όταν έχει τον Βου, το παθητικό και ηδονικό, όταν δε έχει βάση τον Πα, το ταπεινό και διαπεραστικό της καρδίας στην παρακίνηση των ψυχικών δυνάμεων.


Οι Ιαμβικοί στίχοι της Ωκταήχου λένε τα παρακάτω:

«πανηγυριστής και χορευτής ων φέρεις
Τέταρτον εύχος μουσικωτάτη κρίσει.
Συ τους χορευτάς δεξιούμενους πλάττεις,
Φωνάς βραβεύεις, και κροτών εν κυμβάλοις.
Σε τον τέταρτον ήχον ως εφωνίας πλήρη,
Χορευτών ευλογούσι τα στίφη.»


Δηλαδή :Συ ο Τέταρτος ήχος που έχεις ύφος πανηγυρικό και χορευτικό, διεκδικείς όμοιο καύχημα, τέταρτο κατά σειρά, συμφώνως με εκτίμηση και κρίση μουσικωτάτη. Εσύ παραλαμβάνεις τους χορευτές και τους συνοδεύεις με ζωηρούς ήχους οργάνων, τους μορφώνεις και τους διαπλάθεις με την μουσική σου, και χαρίζεις βραβεία στις φωνές που ψάλλουν τις μελωδίες σου. Επειδή Τέταρτε ήχε είσαι πλούσιος σε μελωδικές γραμμές σε επαινούν και εγκωμιάζουν τα πλήθη των χορευτών.
http://ymnous.blogspot.com/